Stamboom de Vries-Bouma, Eikenaar-Brienesse

Avondmaalsbeker naar Drachten
Gepubiceerd door: dirsaft - 11/12/11 05:20PM - 0 Commentaren: - -  

 De Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft de zilveren avondmaalsbeker van de voormalige hervormde kerk van Rottevalle in langdurig bruikleen gegeven aan Museum Dr8888. De overdracht vond donderdag 8 december 2011 plaats in de Rabobank in Surhuisterveen. De beker zal in 2013 te zien zijn op een expositie over de Drachtster zilversmeden.

Het was zilverliefhebber Sietze van der Meulen die de aandacht vestigde op de bijzondere beker. In een artikel voor de historische vereniging Smelne’s Erfskip uit Drachten schreef hij zo'n twee jaar geleden:

  “Bij mijn zoektocht naar zilver vervaardigd door zilversmeden uit Drachten kwam ik in contact met de kerkrentmeesters van de Hervormde Gemeente van Rottevalle. Tot mijn grote verrassing blijken zij in het bezit te zijn van een avondmaalsbeker, die op het eerste gezicht als 18e eeuws te dateren valt. Het frappante is echter dat deze beker mij niet bekend was uit de literatuur. Hij wordt niet vermeld in de “Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst”, deel IX over de provincie Friesland (uitgegeven in 1930), dat toch een vrij volledig overzicht biedt van 17e en 18e eeuws kerkzilver in onze provincie."

 "Ook in latere archivalia en boekwerken ben ik vermelding niet tegengekomen. In de geschiedenisboeken over Smallingerland en over Rottevalle in het bijzonder wordt hij evenmin genoemd. Zelfs de uitgave “Hervormde Gemeente Rottevalle 250 jaar” uit 1974 zwijgt als het graf over de eigen beker.”

Opmerkelijke feiten

 In zijn zoektocht stuitte Van der Meulen op opmerkelijke feiten: “Het heeft er alle schijn van dat de Rottevalsters in 1724 tegelijk met de bouw van hun kerk bij de Drachtster zilversmid Henricus Ludinga een nieuwe avondmaalsbeker hebben besteld. Maar schijn bedriegt in dit geval, want de beker verbergt een verrassing. Bij nadere bestudering van de zilvermerken op de bodem blijkt er namelijk in het midden tussen de merken 2 en 3 nog een merk te staan. Het gaat gedeeltelijk schuil onder de merken 2 en 3, dus het stond er al voordat deze merken in de beker werden geslagen."

 "Hoewel deels door de later geslagen merken aan het zicht onttrokken, vertoont het wel zichtbare deel grote overeenkomsten met het meesterteken dat we kennen van de zilversmid Pieter Johannes Langweer, die van 1625 tot 1665 werkzaam was te Leeuwarden. Van zijn hand zijn meerdere bekers bekend. We kunnen dus vaststellen dat we hier naar alle waarschijnlijkheid te maken hebben met een beker uit het midden van de 17e eeuw."  

 "Nadat de beker op een gegeven moment in handen gekomen was van Henricus Ludinga, heeft deze zijn eigen meesterteken afgeslagen, en - omdat de oorspronkelijke zilversmid de beker niet bij het gilde had laten keuren - deze in 1724 bij de keurmeesters van het zilversmidsgilde te Leeuwarden aangeboden ter toetsing op het juiste zilvergehalte."

 "Aan de twee zigzagvormige groefjes onder op de beker (in zilverkringen een trembleer- of toetssteek genoemd) kunnen we nog zien dat de keurmeesters met een beiteltje enig zilver uitgestoken hebben, waarvan zij met een speciale techniek het zilvergehalte konden bepalen. Nadat zij hadden vastgesteld dat het zilver van het vereiste gehalte was, hebben zij naast het meesterteken van Ludinga ter goedkeuring hun drie gildekeurtekens ingeslagen.”

Verdwijnen uit Drachten?

Een bijzonder stuk dus. Sietze van der Meulen pleitte in zijn artikel voor een bruikleen aan het museum Dr8888: “Helaas zal de beker uit Rottevalle verdwijnen. Tegelijk met de op handen zijnde overname van de kerk door de Stichting Alde Fryske Tsjerken gaan ook de bezittingen van de kerk over naar deze Stichting. Het beleid van de Stichting brengt met zich mee dat het avondmaalszilver in bruikleen wordt gegeven aan het Fries Museum. Daardoor zal de beker verhuizen naar het depot van het Fries Museum, en daar als een van de vele Friese avondmaalsbekers zijn verdere leven in betrekkelijke anonimiteit slijten."

 ''Zou het niet meer voor de hand liggen", zo schreef Van der Meulen verder, " om de beker als bruikleen onder te brengen in de vaste collectie van Museum Smallingerland (nu Museum Dr8888) , zodat iedereen er kennis van kan nemen. Deze beker is - ondanks zijn herkomst - per slot van rekening een belangrijke uiting van 18e eeuwse Drachtster ambachtskunst. Hij zou een goede aanvulling zijn op de reeds in het bezit van het museum zijnde stukken van Henricus Ludinga."  

 "De voorbeelden van zijn vakmanschap verdienen naar mijn idee een prominente plaats in ons museum. Hier ligt mijns inziens een schone taak voor het bestuur van Smelne's Erfskip om - in samenwerking met de directie van Museum Smallingerland – te voorkomen dat dit cultureel erfgoed voorgoed voor Smallingerland verloren gaat."

Overdracht

Het bestuur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken heeft niet lang hoeven na te denken over de wens van Sietze van der Meulen, Smelne's Erfskip en Museum Dr8888. De beker is op donderdag 8 december 2011 door directeur Gerhard Bakker van de Stichting Alde Fryske Tsjerken in bruikleen overgedragen aan directeur Paulo Martina van Museum Dr8888. Dat gebeurde in de Rabobank van Surhuisterveen, waar de beker in een kluisje werd bewaard in de tijd dat die nog eigendom was van de Hervormde Gemeente van Rottevalle.

Mosterdpotjes verwijzen naar welvarend Drachten
Cees Straus − 18/03/06, 00:00

 Hoe de aankoop van twee zilveren mosterdpotjes het beeld vande geschiedenis van een stad drastisch op zijn kop kan zetten:het overkwam museumdirecteur Jaap Bruintjes uit het FrieseDrachten. Bruintjes, die aan het hoofd staat van MuseumSmallingerland, de gemeente waarvan Drachten de hoofdplaats is,kwam op het spoor van twee zilveren potjes. Die waren bestemd ommet mosterd gevuld een bijdrage aan een fraai gedekte dis televeren. Ze dateren uit respectievelijk 1713 en 1720, en dat zijnprecies de jaartallen waarmee een bijzonder licht op deDrachtster geschiedenis kan worden gegeven. Bruintjes is vanmening dat aan de hand van de twee mosterdpotten te zien is datDrachten in het begin van de 18de eeuw een bijzonder welvarenddorp moet zijn geweest dat bovendien een het commerciële hartvormde van een verder wel erg verarmde omgeving.

 

 

 

 

 

De zilverpotjes, die als ware bierkroesen van een krullerigoor, een rijk versierd deksel en een veellobbige voet zijnvoorzien, werden vervaardigd door een in zijn tijd bekendezilversmid. Hij heeft in de vorm van LH zijn initialen op depotjes gezet. Achter deze afkorting gaat de naam Hinricus Ludingaschuil, die omstreeks 1680 moet zijn geboren en in 1754 inDrachten stierf. Ludinga's naam duikt voor het eerst op als hijin de leer komt bij de Dokkumse zilversmid Thomas Sibrand Hicht.De naam Ludinga is in Friesland niet onbekend, hij komt uit eenbelangrijk geslacht. In 1713, als hij ongeveer 33 jaar oud is,doet hij belijdenis in de kerk in Zuider Drachten.Toevalligerwijs maakte hij dan ook het eerste van de tweezilvervaatjes. Na zijn dood in 1754 wordt voor 4000 gulden aanedele metalen (voornamelijk goud en zilver) in zijn atelieraangetroffen. Zijn nalatenschap wordt vastgesteld op 5000 gulden,wat hem het predikaat van een 'zeer vermogend man' levert.

 

 

Ludinga is al een aantal jaren geen onbekende naam alszilversmid in Friesland. Werk van zijn hand bevindt zich in hetFries Museum in Leeuwarden en de Grote Kerk in Surhuisterveen.Christie's in Amsterdam veilde in 1987 een brandewijnkom met zijnmeesterteken, maar waar dat object sindsdien verblijft, dat weetook het Drachtster museum niet.

 

 

De vele activiteiten die Ludinga als zilversmid ontplooide,staan niet op zich zelf. Bruintjes denkt zelfs dat Drachten aanhet begin van de 18de eeuw een zeer welvaren dorp is geweest. Erwaren in die tijd maar liefst acht zilversmeden in de plaatsactief. Dat duidt op een grote schare afnemers die bepaald nietarm moet zijn geweest. Tot voor kort was er over de productie vankostbare objecten weinig bekend, het museum zelf bezat op ditgebied ook weinig. Wie in het museum naar zilver zocht, kwam uitop 19de eeuw en daar ligt niet het hoogtepunt van de ontwikkelingvan het Friese zilver in de laatste eeuwen.

 

 

Dat Drachten, zo stelt Bruintjes, sinds de 18de eeuw sterk ineconomisch belang is gegroeid, mag blijken uit het feit dat ertot en met de eerste helft van de 20ste eeuw 32 zilversmeden indeze gemeente actief zijn geweest. Een eeuw later is Drachtennog veel sterker gegroeid. Het inwonertal ligt nu rond de 45 000waarmee gemeente Smallingerland op de tweede plaats (naLeeuwarden) in Friesland komt.

 

 

Uniek is Drachten uit Fries perspectief overigens niet:steden als Leeuwarden, Heerenveen, Dokkum, Harlingen, Bolswarden Sneek waren door edelsmeden gezochte centra om zich er voorkorte of langere tijd te vestigen. In ieder geval blijkt nu weldat Drachten er mede voor heeft gezorgd dat het Friese zilver opde kaart is gezet.